Bilgelik derinlerde saklı olanı görmektir. En koyu karanlıkta, çapraşık, anlaşılması zor olanı kavramak, olayların olguların dış yüzeyinden ziyade içte olanı, dipsiz olanı görmektir. Toplum söz konusu olduğunda insan denizinin en kuytu köşelerinde olup biteni hissetmek oradan gelen dalgalara kendini açmak, titreşimleri algılamaktır bilgelik.
Zira en dipte olan anlaşılması en zor olandır. Görülmesi ve duyulması imkânsızdır dipte olanın. Bununla birlikte en şiddetli sarsıntılar burada yaşanır. En koyu, en ağır fikirler burada filizlenir. İçe işleyen duygular titreşimlerle, etkileşimlerle dalga dalga yayılır topluma. Bir süre sonra bu titreşimler daha da büyür yüzeyde ne varsa her şeyi ele geçirir. Bütün engelleri aşar hükmünü icra eder. Topluma egemen olur. Bu bir dönüşüm ve çevrimdir. Dipte/altta olanın üste çıkması ve her şeye mührünü vurmasıdır. Günler böylece alt ve üst oluşlarla akar gider. Tarih, bir nevi alt ve üst oluşlar tarihidir.
Dipte olanlar güvendedir. Kaybedecek hiç bir şeyleri kalmamıştır. Hakikati iliklerine kadar yaşayarak idrak etmişlerdir. Bastıkları zemin sağlamdır. Yüzeyde olanlar gibi ayakları zeminden yoksun değildir. Zemin onları güçlü kılar. Dip temeldir. Temel onları diri ve sağlam bir güvenlik anlayışıyla kuşatır.
Temelde ezilmişlikler, horlanmışlıklar, itilmişlikler vardır… En dipte, ayrımcılığa uğrayanlar, dışlananlar, sömürülenler…
Görülmeyenlerin, sesi soluğu duyulmayanların ağıtları, acıları…
Yok sayılanların kinleri, nefretleri, hınçları…
Zulme uğrayanların göz yaşları, ahları…
Dumura uğramışların hayalleri, umutları…
Az gelişmişlerin, piyasa dışı kalmışların gayretleri, aşkları vardır.
Temeli bir direk gibi yükselten, ona metanetini, karakter kuvvetini veren tüm bu unsurlar onun bel kemiğini, omurgasını oluşturur. Dolayısıyla dipte olanlar sağlam bir kaide üzerinde devingen bir ruh, ve sahici bir özle varoluşun hamurunda, çamurunda kavrularak pişerler. Böylece hiç bir acı, bir daha onları yakamaz, yıkamaz…
Dipte olanın varlığı, orada olup biten hiçbir şey, yüzeyde olan ve yüzeysel yaşayan toplum tarafından ilkin kavranmaz, anlaşılmaz. Ne var ki toplumun kalbi burada atar. Zamanla kalp atışı gibi hissedilir toplum tarafından ancak yine de görmezden gelinir. İleride toprağın derinliklerinde çekirdeğin devinip patlaması gibi dipte oluşan dalga topluma yavaş yavaş yayılır ve onu aniden kuşatıverir.
Dip dalga yüzeyde hiçbir şey bırakmaz. Temelsiz ne varsa her şeyi yutar…
Onunla zulüm gemileri batar… Saraylar, hanlar hamamlar devrilir…
Dip dalga her şeyi alt üst eder… Hesaplar alt üst olur…
Dip dalga nihai gerçeğe, yaratılışın saf sırrına, esasına dayanır. Dip dalga nihai mührünü vurur…
